رابطه بین تعرفه و مصرف آب

پایگاه خبری نیرو نیوز – در طبقه­‌بندی ۱۰ ریسک و خطر مهم جهانی که در رأس نگرانی‌­ها و توجه قرار دارند، بحران آب از نظر میزان تأثیرگذاری در رده اول قرار دارد. در حال حاضر بسیاری از کشورها با بحران آب مواجه هستند و کشور ایران نیز از این مسئله مستثنی نیست؛ ایران کشوری خشک و کم‌آب است که با توجه به رشد جمعیت و منابع محدود آب، باید راهکارهای مناسبی برای مدیریت بهینه منابع اتخاذ شود.

یکی از راهکارهای موثر در این زمینه، مدیریت مصرف (تقاضا)است. برای مدیریت و کاهش مصرف آب، می‌­توان از روش‌­های فیزیکی، جامعه‌­شناختی و اقتصادی استفاده کرد. روش­‌های فیزیکی شامل قطع و کنترل فشار است و روش‌­های جامعه‌­شناختی شامل درخواست­‌ها، شیوه­‌های زندگی و فعالیت‌­های قانونی در راستای کاهش مصرف بوده که از طریق رسانه‌­ها اطلاع‌رسانی می‌­شود. روش­های اقتصادی نیز شامل تعرفه‌­های آب، نصب کنتور و اندازه­گیری جریان است. تأمین کنندگان آب، گزینه‌­های زیادی برای ساختار قیمت‌گذاری آب در اختیار دارند.

انواع ساختارهای پایه تعرفه آب عبارتند از:

۱- تعرفه تک بخشی که شامل “شارژ ماهیانه ثابت” و”قیمت بر اساس میزان مصرف” است. شارژ ماهیانه ثابت مستقل از حجم آب مصرفی بوده و در کشورهایی که منابع آب فراوان دارند، مورد استفاده قرار می­گیرد. با توجه به اینکه در این ساختار تعرفه، حجم آب مصرفی اندازه گیری نمی‌­شود، لذا هیچ انگیزه­ای برای محدود کردن مصرف وجود ندارد.

در رویکرد قیمت بر اساس میزان مصرف، سه دسته ساختار تعرفه وجود دارد:

الف) تعرفه حجمی که بر اساس مصرف واقعی بوده و می‌­تواند یکنواخت باشد؛ این ساختار در استرالیا، اروپا و ایالات متحده وجود داشته و هزینه نهایی کوتاه‌­مدت مصرف آب را مشخص می­‌کند.

ب) تعرفه پلکانی که در طول یک محدوده مشخص از مصرف آب، قیمت و شارژ واحد ثابت است و زمانی که مصرف افزایش یابد، قیمت به حد بالاتر (بلوک افزایشی) و یا پایین­تر (بلوک کاهشی) شیفت می‌­یابد. تعرفه پلکانی افزایشی در کشورهای در حال توسعه و هم چنین ژاپن، اسپانیا و ایالات متحده مورد استفاده قرار می‌­گیرد و انگیزه­ برای محدود کردن مصرف و حفاظت از منابع آب ایجاد می‌­نماید. تعرفه پلکانی کاهشی در جوامعی که برای جذب صنایع تولیدی بزرگ در تلاشند، بکار گرفته می­شود و بدیهی است که این روش، انگیزه و تشویقی برای حفاظت آب فراهم نمی­کند.

ج) تعرفه خطی افزایشی که قیمت و شارژ واحد آب، با افزایش میزان مصرف به صورت خطی افزایش می­یابد.

۲- تعرفه دوبخشی که شامل دو بخش هزینه ثابت و هزینه جاری مصرف آب است.

این نوع تعرفه به طور گسترده­ای توسط بانک جهانی ترویج شده و دارای اهداف الف) بازیابی هزینه‌­ها از طریق بخش ثابت ب) دستیابی به بازدهی و بهره­وری اقتصادی از طریق بخش مربوط به هزینه‌­های جاری است. 

رابطه بین تعرفه آب و مصرف به عنوان خاصیت کششی قیمت توصیف شده که می­تواند با استفاده از ترکیبی از گراف‌­های مختلف نمایش داده شود. ساده­‌ترین فرم رابطه به صورت یک رابطه خطی بوده که در آن، با افزایش قیمت آب، میزان مصرف به صورت خطی کاهش می‌­یابد. همچنین رابطه مصرف و قیمت آب می­‌تواند به صورت منحنی باشد که در آن، با افزایش قیمت آب، میزان مصرف به صورت تدریجی کاهش می‌­یابد.

بهترین شیوه نمایش رابطه تعرفه و مصرف آب، یک منحنی با سه ناحیه مشخص بوده که شامل یک ناحیه کشسان و دو ناحیه غیرکشسان است. در ناحیه کشسان به ازای یک افزایش (و یا کاهش) مشخص در قیمت، تقاضا و مصرف مقدار زیادی کاهش (و یا افزایش) می‌­یابد و مشترکان به آسانی می­توانند میزان مصرف خود را تنظیم کنند.
زمانی که قیمت از یک حدی افزایش پیدا می­‌کند، کاهش مصرف با همان نرخی که قبلاً وجود داشت، رخ نداده و منطقه غیرکشسان ایجاد می­‌شود؛ برای سطوح قیمت بالاتر از نقطه مشخص شروع منطقه غیرکشسان، افزایش قیمت تأثیر چندانی بر میزان مصرف ندارد چراکه تنها یک مقدار حداقل مصرف مورد نیاز برای هر مشترک وجود دارد.

از سوی دیگر، زمانی که قیمت از یک حدی کاهش پیدا می‌­کند، افزایش مصرف با همان نرخی که قبلاً وجود داشت، رخ نداده و در نقطه‌­ای که میزان مصرف برابر حداکثر مقدار مشخص آب مصرفی مشترکان شود، ناحیه دوم غیرکشسان شروع شده و از آن پس، کاهش قیمت تأثیر چندانی بر میزان مصرف ندارد.    

در استرالیا در اغلب ایالت­‌ها و شهرهای بزرگ، پس از اصلاح قیمت‌گذاری آب و معرفی تعرفه­‌های دوبخشی در طول دهه ۱۹۹۰، میزان مصارف مسکونی بلافاصله کاهش یافت. به عنوان مثال پس از تغییر تعرفه آب، مصرف هر خانوار در طی ۲ سال در Canberra به اندازه ۱۴%، در Sydney به اندازه ۱۲درصد، در Brisbane به اندازه ۱۸ درصد و در Perth به اندازه ۱۱ درصد کاهش یافت.

در ایالات متحده، ساختارهای تعرفه آب مسکونی از سال ۱۹۹۶ تا سال ۲۰۰۲، شامل تعرفه پلکانی افزایشی و کاهشی و تعرفه حجمی یکنواخت بوده است. مطالعات و تحلیل حساسیت تقاضای آب نسبت به قیمت نشان می­‌دهد که به طور متوسط در ایالات متحده، یک افزایش ۱۰ درصدی در هزینه نهایی آب می­‌تواند میزان تقاضای آب مسکونی را در حدود ۳ تا ۴ درصد کاهش دهد (۲۰۰۷).

رویکردهای مدیریت آب معمولاً به صورت مسائل مهندسی بوده و کمتر در قالب یک مسئله اقتصادی مطرح می­‌شوند. مدیران تأمین آب اغلب نسبت به افزایش قیمت آب به عنوان ابزاری برای حفاظت از آب، تمایل چندانی نداشته و در مقابل، پیاد‌‌‌‌‌ه‌­سازی تکنیک‌های مدیریت تقاضا بدون مبنای قیمت از قبیل محدودیت در مصارف و استفاده از کاهنده‌­های جریان، را برای حفاظت از آب بیشتر ترجیح می‌­دهند.

از دیدگاه اقتصادی، از میان روش‌­های فیزیکی، جامعه‌­شناختی و اقتصادی برای مدیریت تقاضا و کاهش مصرف آب، استفاده از رویکردهای افزایش قیمت آب (رویکردهای بر مبنای قیمت)، نسبت به برنامه‌­های حفاظتی بدون مبنای قیمت، مقرون به صرفه­‌تر بوده و از نظر نظارت و اجرا نیز مزایای بیشتری دارند. در مجموع تغییرات بلندمدت در شیوه­‌های زندگی به منظور کاهش میزان مصرف آب، عموماً با استفاده از افزایش هزینه‌­های آب همراه با مشارکت فعالیت‌­های روابط عمومی ایجاد می‌­شود.

• سید علی سیدزاده، مدیرکل دفتر روابط عمومی و ارتباطات مردمی شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور

انتهای پیام/